10. De zoon, de maan en de sterren

Het leven van de mens

Een mensenleven is en leven vol ups en downs. Ook bevat een leven vaak vele mijlpalen. Je rijbewijs halen, stemmen voor de eerste keer. Allemaal hebben we ermee te maken. Het maakt ons mens. Het in 2013 verschenen boek de zoon, de maan en de sterren van Leo Pleysier is bevat meerdere verhalen, vier om precies te zijn. Deze verhalen hebben een heel menselijk karakter.

Zo gaat het eerste verhaal, alfabet, over een moeder die lijdt aan de slopende spierziekte ALS. Deze ziekte heeft ook een sterke invloed op het spraakvermogen. Zo ook bij deze moeder. Om toch te kunnen communiceren geeft de moeder aan d.m.v. het knipperen van haar ogen aan welke letter ze bedoelt.  Het tweede verhaal ‘Lift off’ gaat over een vader die zijn vader naar Schiphol vanwaar ze naar haar broer in Afrika zal reizen. Haar broer  werkt als aannemer op het continent. Zoals heel veel ouders zullen ervaren wanneer kinderen het huis verlaten of in dit geval het continent. De meeste ouders zullen hetzelfde zeggen, dat ze een groot gemis voelen en misschien ook wel eenzaamheid. In het derde verhaal gaat het over een ballonvlucht boven Vlaanderen. De ballonvaart lijkt een beetje symbool te staan voor de alziende. Vanuit de lucht valt ook alles te zien natuurlijk. In het boek klinkt het dan ook: Wikileaks of Flanders. Vanuit de lucht valt in het verhaal alles te zien van een vader die met een kind speelt tot tuinierende mensen. Dit verhaal focust voor mijn gevoel op de menselijke drang naar vrijheid. In het verhaal een glazen veranda keert hij terug naar een jeugd waarin angst domineerde. Wanneer een vader om gezondheidsredenen terugkeert in het huis van zijn zoon is de sfeer nogal gespannen. De grootvader is namelijk nogal dominant. Het laatste verhaal gaat over een vegetarisch gezin in een wereld zonder geweld.

Tevens zijn  het zijn observaties  die een treffende aanvulling op het boek. Bij het derde verhaal Hemelvaart bijvoorbeeld beschrijft de auteur de al eerdergenoemde vader en zoon/dochter en mensen die van alles en nog wat uitvoeren. Het mandje van de ballon lijkt symbool te zijn voor het alziende bijna goddelijke perspectief, maar toch ook vooral de hunkering van de mens naar vrijheid. Tijdens deze tocht laat hij zijn zintuigen waarnemen wat er te waarnemen valt.

Ook is heeft de schrijver op een positieve manier een recente onderwerpen aan zo komt dus o.a. wikileaks aan de orde. Tevens toont de schrijver naar mijn mening maatschappelijke betrokkenheid door de ziekte ALS, waardoor hij bewust of onbewust toch een taboe helpt doorbreken. Als is het niet te vergelijken met de schaal waarop de massamedia dat kunnen.

Een nadeel van het boek is het feit dat er na mijn mening niet genoeg uitdieping zit in de verschillende verhalen. Dit komt natuurlijk omdat de verhalen die in het boek worden behandeld dusdanig kort zijn van opzet dat de schrijver hiertoe niet echt een mogelijkheid ziet. Echter is het zo dat de schrijver naar mijn mening kan zorgen voor een betere identificatie met de slachtoffers door ze gewoon wat meer gedetailleerd te beschrijven. Natuurlijk hebben we de tijd van het Naturalisme al gehad, maar beschrijvingen kunnen naar mijn mening nooit kwaad. Ik denk dat de schrijver makkelijk van elk verhaaltje een apart boek had kunnen publiceren wat de kwaliteit van de verhalen waarschijnlijk zeer ten goede zou zijn gekomen.

Al met al is het zeker geen slecht boek. Vooral de beschrijvingen zijn gezien het korte karakter van de verhalen goed uitgevoerd, maar hadden naar mijn mening beter gekund als de verhalen aanzienlijk langer van opzet zouden zijn geweest. Wel vind ik dat hij qua onderwerpen zeker vooruitstrevend te noemen is en ook wel herkenbaar zal zijn voor lezers. Vooral het verhaal lift off zal menigeen aanspreken.

 

9. Van oude mensen de dingen die voorbijgaan/ Louis Couperus

Noodlot

Van oude mensen de dingen die voorbijgaan, het geroemde boek van Louis Couperus is een van de weinige Naturalistische werken in de Nederlandse literatuur. Het boek volgt een Haagse familie met een alom bekend geheim door hun leven. Het is bekend dat het Naturalisme een relatief sombere stroming in de literatuur.

 Kenmerken zijn:

·         Fatalisme/noodlot: De mens heeft geen controle over de gang van zijn/haar leven omdat deze wordt bepaald door krachten waarop de mens geen invloed heeft;

·         Determinisme:

o   Het leven van een mens wordt bepaald door:
§  Erfelijkheid;
§  Milieu waarin men geboren wordt;
§  Opvoeding
Maar hoe zijn al deze elementen terug te vinden in Van oude mensen de dingen die voorbijgaan.

In van oude mensen de dingen die voorbijgaan hebben bijna alle karakters een negatief wereldbeeld. Een van de kenmerken die naturalistisch overkomt is het realistische effect dat Couperus creëert door de vele dialogen die gedurende het verhaal langs komen vliegen.  Om maar een voorbeeld te noemen. Op pagina 84 wanneer er aangebeld wordt bij meneer Takma. De voordeurbel – de jaren. Deze passage is teven een goed voorbeeld van de negatieve kijk op het leven in het boek. In plaats dat meneer Takma tegen dokter Roelofsz zegt: Je bent aardig verandert door de jaren zegt hij letterlijk: Wel Roelofsz jij wordt er ook niet magerder op met de Jaren. Buiten het feit dat deze passage het wereldbeeld aantoont, toont deze ook het afstandelijke perspectief van waaruit wordt geschreven. De dialogen maken het realistisch, maar wel afstandelijker dan bij het gebruik van het ik-perspectief het geval zou zijn geweest.

Een ander kenmerkend aspect van het Naturalisme is te vinden op pagina 101. Hij was-één seconde is een zeer gedetailleerde beschrijving van de persoon van Theo van der Staff. Het begint nogal algemeen met details als zijn leeftijd, postuur  en gezichtsbeschrijving. Daarna beginnen de wat opmerkelijke uiterst gedetailleerde beschrijvingen zoals: Een lang buitenlands verblijf had hem iets in zijn kleren en iets in zijn spraak en gebaren gegeven, dat de aangeboren Hollandse zwaarwichtigheid in hem had verluchtigd, enigszins komisch omdat hij wat elefantisch bleef in zijn  gratie. De hierboven  beschreven passage is een typisch voorbeeld van de zeer gedetailleerde beschrijvingen die het Naturalisme kenmerkt.

Het determinisme is logischerwijs meestal niet letterlijk benoemd in het boek. Het is wel te merken in de houding van de meeste hoofdpersonen in het boek. Wederom bevat dit voorbeeld Theo van der Staff(En galant, gezien had). In deze passage beschrijft Couperus dat Theo Elly helpt in de koets te komen en haar onverschillig vraagt naar haar familie. Het wordt onverschillig is iconisch voor het Naturalisme. Het woord heeft naar mijn mening betrekking op het negatieve beeld als gevolg van het determinisme. Het is ook goed te begrijpen dat men er een negatief zelfbeeld op nahoudt wanneer men weet dat de loop van het leven toch al vastligt.

Een voorbeeld van het milieu waarin het boek zich afspeelt is  is te vinden op pagina 123. Hier antwoord Aldo op een vraag van Lot in het Italiaans. Dit is een bewijs dat het boek zich afspeelt in de Gegoede Haagse Burgerij. Buitenlandse talen waren in de tijd waarin dit boek zich afpeelt doorgaans alleen weggelegd voor de rijkeren in de samenleving. Ook zegt Theo op pagina 102 tegen zijn zuster Elly “Ma Soeur”. In tegenstelling tot de meeste mensen uit de lagere klassen bevat zijn spraak meerdere buitenlandse elementen.

Samenvattend kunnen we stellen dat dit boek nagenoeg alle naturalistische elementen bevat die men kent. Na het beschrijven en benoemen van de belangrijkste Naturalistische kenmerken kan je ook niet anders dat het boek Naturalistisch noemen. Het taalgebruik als bewijs voor het milieu, het perspectief om afstand te creëren, maar toch ook om realisme toe te voegen.  En natuurlijk niet te vergeten het zeer negatieve wereldbeeld van de meeste personen in het boek. Kortom: een Naturalistisch werk van Couperus.

 

 

8. Grip/Stephan Enter

Perspectief

Iedereen op aarde is anders. Mensen maken verschillende keuzes, hebben verschillende hobby’s en hebben een verschillende smaak. Ook de manier waarop mensen naar de wereld kijken verschilt per persoon. In het boek grip van Stephan Enter dat verscheen in het jaar 2007 is hier een goed voorbeeld van. In zijn boek wordt geschreven vanuit het perspectief van vier vrienden die elkaar uit het oog zijn verloren. Dit is gekomen door de verschillende keuzes die elk van hen heeft gemaakt. 

Juist het eerder genoemde perspectief is wat dit boek speciaal maakt. In het verleden zijn ze met zijn allen op een klimtocht geweest naar Noorwegen. Gedurende het boek komt het perspectief aan bod van elk van de hoofdpersonen. Tijdens hun verblijf in Noorwegen gebeurt het een en ander. Wat het perspectief in het boek interessant maakt is het feit dat het de kijk van de verschillende hoofdpersonen wordt belicht. Op deze manier slaagt de schrijver er goed in om de verschillende gedachten over de verschillende gebeurtenissen weer te geven.

 Een tweede zeer interessant kenmerk aan het boek is de rode draad die door het boek loopt. In de trein van Brussel naar Londen, vanwaar ze verder zullen reizen naar Swansea, lezen Paul en Vincent in de ochtendkrant een artikel over mogelijke onsterfelijkheid die op termijn te bereiken zou zijn. Persoonlijk ben ik van mening dat dit artikel is aan te merken als een rode draad in het verhaal. Later in het verhaal wanneer Paul en Vincent door Martin van het station worden gehaald komt dit artikel opnieuw ter discussie.

Een nadelig kenmerk van het boek is de beschrijving en positionering van Lotte in het boek. Haar karakter wordt in gedurende het verhaal enigszins op de vlakte gehouden. Ze komt dan ook nogal oppervlakkig over. Waarschijnlijk wordt het karakter van Lotte op deze manier weergegeven, omdat de schrijver haar een enigszins mysterieus karakter wil meegeven. Deze keuze valt goed te rechtvaardigen, omdat dit zorgt dat de lezer actief kan fantaseren over haar karakter. Persoonlijk had ik echter liever gezien dat een deel van het boek geweid was aan haar kijk op de voorgevallen gebeurtenissen.  Op die manier zou het boek naar mijn mening compleet zijn, omdat je de karakters beter kunt begrijpen. Op de gekozen manier is een van de weinige dingen die je over haar te weten komt dat ze eigenlijk niet zit te wachten op de reünie.

Als laatste zou ik nog kwijt willen dat ik van mening ben dat er in het boek misschien iets meer actie voor had mogen komen. De zogenaamde sensatiepoëzie waarin redelijk veel gebeurt ligt mij beter dan dit boek, waarin verschillende situaties worden uitgediept, maar naar mijn mening soms iets te veel. Persoonlijk ligt mijn smaak meer bij de actievere proza waarbij niet de verschillende denkwijzen, karakters en perspectieven centraal staan, maar waarin meer gefocust wordt op gebeurtenissen, waardoor het lezen van het verhaal naar mijn mening een stuk makkelijker gaat.

Samenvattend kunnen we stellen dat de perspectieven een interessante invalshoek leveren op de klimtocht en alles wat daarop volgde. De rode draad die in de vorm van het artikel over de mogelijke toekomstige onsterfelijkheid van de mens een belangrijk aspect, omdat dit voor een goed samenhangend verhaal wel van belang is. De verwaarlozing van het karakter van Lotte en de focus op de verkeerde dingen zijn echter negatieve aspecten die niet over het hoofd gezien mogen worden. Al met al is het Stephan Enter gelukt om met Grip een redelijke roman te produceren, maar persoonlijk had ik op een aantal punten andere keuzes gemaakt.

7. Montyn/ Dirk Ayelt Kooiman

Oorlog der contrasten

Een oorlog is een periode vol contrasten. Vaak word je in een oorlog gezien als goed of fout. De neutrale middenweg lijkt te verdwijnen. Of je word gezien als goed of fout is niet alleen voor jezelf een last, maar ook voor familie en vrienden. Dit betekent dat de kant die je opgaat niet alleen het lot kan bepalen van jezelf, maar ook van anderen. Het onderscheid tussen goed en kwaad word vaak gebaseerd op de keuzes die je maakt. Als voorbeeld is natuurlijk de alom bekende/beruchte oorlog, die het bestaan van miljoenen bedreigde , te noemen. De Tweede Wereldoorlog. Deze oorlog heeft diepe sporen nagelaten, maar heeft tevens de wereld die we nu kennen gevormd. Men was zich ervan bewust dat dit nooit meer mocht gebeuren. De Duitsers werden aangewezen als hoofdschuldigen, maar waren alle Duitsers fout? Dit is een vraag die Dirk Ayelt Kooiman in zijn boek Montyn over de gelijknamige schilder. Het boek vertelt het waargebeurde verhaal van de latere schilder Jan Montyn die in de Tweede Wereldoorlog voor de keuze tussen goed en kwaad werd gesteld. Hij koos ervoor zich, deels door zijn strenge opvoeding, aan te sluiten bij een Nationaalsocialistische jeugdbeweging te vergelijken met de Hitlerjugend.

Het boek Montyn is niet volledig chronologisch geschreven. Het boek begint in Vietnam, waar Montyn werkt aan het opzetten van kindertransporten naar Europa en de Verenigde Staten.  Na een tijdje word d.m.v. een flashback overgeschakeld naar de jeugd van Montyn. Zijn vader is priester in de plaatselijke kerk in zijn woonplaats Oudewater. In zijn tienerjaren sluit Montyn, die op zoek leek naar zijn identiteit, zich aan bij een nationaalsocialistisch jeugdbeweging. Deze flashback die bijna het hele boek voortduurt en wel chronologisch is opgebouwd zorgt voor een goed leesbaar boek.

Een tweede zeer positief aspect aan het boek, is het feit dat het ontzettend vlot geschreven is. En daarmee wil ik zeggen dat er gebruik wordt gemaakt van korte zinnen. Wat natuurlijk garant staat voor duidelijke bondige beschrijvingen. Dit voorkomt ellenlange beschrijvingen en in mijn ogen onleesbaar gebruik van symbolisme. Hierdoor is het boek aantrekkelijk en is het erg moeilijk om met lezen te stoppen.

Een derde opnieuw positief aspect van het boek is dat het zeer realistisch overkwam op mij als lezer. De oorzaak is dat het door de auteur gekozen perspectief. Het gebruikte perspectief is het zogenaamde ik-perspectief. Het gevolg hiervan is dat je jezelf als lezer makkelijk kan identificeren en verplaatsen in de hoofdpersoon. Het interessante hiervan is dat de lezer zich in zekere mate een beeld kan krijgen van de beweegredenen voor zijn soms omstreden keuzes.

Tot slot is het uniek dat dit boek de oorlog belicht vanuit een meer Duits georiënteerde hoek. Dit in tegenstelling tot de meeste boeken met als onderwerp de Tweede Wereldoorlog. De meeste boeken zijn logischerwijs geschreven vanuit geallieerde hoek. Het voordeel van het gekozen perspectief is dat je meer en meer merkt dat heel veel Duitse soldaten niet bewust foute dingen hebben gemaakt. Het enige wat die jongens deden was het opvolgen van orders.

Samenvattend kunnen we stellen dat ik zeer positief ben over dit boek en dat ik maar weinig aspecten kan vinden. Waarschijnlijk is de reden hiervoor dat dit boek helemaal is geschreven in mijn stijl en weinig concentratie of interpretatievermogen vereist.  Er is door het positieve beeld dat ik van dit boek heb ook geen reden om een ellenlange conclusie. Kortom vind ik dat Kooiman erin is geslaagd om zeer leesbaar, interessant en uniek boek neer te zetten.